अयोध्याकांड (अयोध्येतील प्रसंग)
रामाच्या युवराजपदाभिषेकाची हृदयस्पर्शी कथा
अयोध्येच्या सुवर्णमय राजवाड्यात एक सुंदर सकाळ उगवली होती. राजा दशरथ आपल्या सिंहासनावर विराजमान होते, तेव्हा त्यांच्या मनात एक विचार कौंदला – “वेळ आली आहे माझ्या प्रिय पुत्र रामाला युवराजपदी बसवण्याची!”
राजसभेची तयारी:
दशरथांनी मंत्रिमंडळाला बोलावून सांगितले, “सर्व अयोध्यावासी या मंगळ प्रसंगाला हजर राहावेत. सुवर्णमय मंडप सजवा, गंगाजल आणा, वेदमंत्रांच्या घोषणा करा!” अयोध्येच्या रस्त्यांना फुलांनी सजविण्यात आले होते. घरोघरी दिवे लागले होते.
कौसल्येचा आनंद:
राणी कौसल्या जेव्हा ही बातमी ऐकली, तिच्या डोळ्यांत आनंदाश्रू आले. तिने रामाला जवळ घेऊन आशीर्वाद दिला, “पुत्रा, तू सज्जनांचे रक्षण कर, दुष्टांचा नाश कर.” रामाने मातेच्या पाया पडून हे आदेश स्वीकारले.
मंथरेची कुटरचना:
पण राजवाड्याच्या एका कोपऱ्यात, कैकेयीची दासी मंथरा ही वैरी बनली. तिने कैकेयीला भेटून विषारी शब्द सांगितले, “राणीसाहेब, राम राजा झाला तर तुमचा भरत दास होईल!” कैकेयीच्या मनात विषाचे बीज पेरले गेले.
भरताची अनुपस्थिती:
याच वेळी भरत आपल्या मामा केकयराजाकडे गेला होता. त्याला या सर्व घटनांची कल्पना नव्हती. रामाच्या भावाला या आनंदोत्सवात सहभागी होता आले नव्हते.
वशिष्ठांची तयारी:
गुरू वशिष्ठांनी यज्ञकुंड तयार केले होते. त्यांनी सोनेरी कलशात गंगाजल भरले होते. राज्याच्या सर्व प्रमुखांना निमंत्रणे पाठवली होती. अयोध्येच्या प्रत्येक घरात आनंदाचे वातावरण होते.
रामाची मानसिकता:
राम शांतपणे आपल्या कक्षात बसले होते. त्यांच्या मनात कोणत्याही प्रकारचा अहंकार नव्हता. “राज्य मिळाले तरी, न मिळाले तरी, माझे कर्तव्य समान आहे” अशी त्यांची भूमिका होती.
हा प्रसंग वाल्मिकी रामायणात अतिशय मार्मिक रीतीने वर्णन केला आहे. जणू काही नियतीनेच या आनंदोत्सवाच्या पार्श्वभूमीवर एक मोठे संकट उभे केले होते. राजवाड्यातील सुवर्णमय दिवे आणि मंथरेच्या काळ्या मनाचे हे विचित्र संयोग, ज्याने पुढे एक महाकाव्य घडवून आणले!
दशरथांनी कैकेयीला दिलेले दोन वर – संपूर्ण कथा
युवराजपदाभिषेकाच्या वेळी कैकेयीने मागितलेले दोन वर ही केवळ एक कपटाची रचना नव्हती, तर त्यामागे एक पुराणी वचनबद्धता होती. ही गोष्ट अयोध्येच्या इतिहासातील एका युद्धप्रसंगाशी निगडित आहे:
देवासुर संग्रामातील वचन:
एके काळी देव आणि दानव यांच्यात भयंकर युद्ध चालू होते. राजा दशरथ इंद्राच्या मदतीसाठी युद्धभूमीवर गेले होते. त्या युद्धात कैकेयीही त्यांच्या साथीला होती. एका महत्त्वाच्या प्रसंगी, कैकेयीने रथाचे चाक बिघडताच आपल्या हाताचा टेका देऊन रथ संभाळला आणि दशरथांचे प्राण वाचवले.
वचनाचा प्रसंग:
ही वीरकृती पाहून भावुक झालेल्या दशरथांनी तिच्याकडे वळून म्हटले:
“प्रिये, तू माझे प्राण वाचवलेस. मला दोन वर मागण्याचा अधिकार देते. जेव्हा हवे तेव्हा तू हे वर मागू शकशील!”
कैकेयीने त्या वेळी म्हटले:
“राजन्, आज नको. योग्य वेळी मागेन.”
रामाचा वनवासात प्रस्थान
अयोध्येच्या सुवर्णमय राजवाड्यात एक भयानक शोकाचे वातावरण पसरले होते. कैकेयीच्या दोन मागण्यांमुळे रामाला चौदा वर्षांचा वनवास स्वीकारावा लागला होता. सीता आणि लक्ष्मणही त्याच्यासोबत जाण्याचा निर्धार केला होता.
एक सकाळी, रामाने साधी वस्त्रे परिधान केली, जटा धारण केल्या आणि धनुष्यबाण घेतले. सीतामाता सोन्याचे अलंकार सोडून वनवासिनीच्या वस्त्रात सजल्या होत्या. लक्ष्मणाने आपले तरवार तीक्ष्ण केली होती.
राजवाड्यातील सर्वजण रडत होते. दशरथाच्या डोळ्यांतून अश्रूंचे प्रवाह वाहत होते. त्यांनी रामाला मिठी मारली आणि विलाप केला, “हे देवा, हे कसे सहन करावे?”
रामाने विनम्रपणे उत्तर दिले, “पिताश्री, धर्माचे पालन करणे हेच खरे राजकर्तव्य आहे.”
नंतर ते तिघे अयोध्येच्या गलिच्छांतून निघाले. प्रजेच्या आर्त स्वरांना उद्देशून राम म्हणाले, “स्वस्थ राहा. मी लवकरच परत येईन.”
दशरथांचे शोकात्मक निधन
राम गेल्यानंतर अयोध्येचे सुख कोसळले. दशरथ रात्रंदिवस रामाच्या आठवणीत विलाप करीत होते. एके रात्री त्यांना स्वप्नात आपल्या पूर्वजन्मीचा एक प्रसंग आठवला – ते तरुणपणी चुकून श्रवण कुमाराला बाण लागल्याचा. श्रवणाच्या आई-वडिलांनी त्यांना शाप दिला होता, “तुलाही पुत्रवियोगाने मरावे लागेल!”
ही आठवण येताच, दशरथांच्या हृदयावर भयंकर आघात झाला. “रामा! रामा!” असे ओरडत त्यांचे प्राण पंखातुटीला लागले. अयोध्येच्या राजवाड्यात एका महान राजाच्या जीवनाचा अंत झाला.
भरताचा पादुका-पूजन
त्याच वेळी, भरत आणि शत्रुघ्न केकय देशात होते. जेव्हा त्यांना बातमी कळली, तेव्हा भरत धावत अयोध्येला आला. पण तो काय पाहतो? – त्याच्या वडिलांचे निर्जिव शरीर, रडणाऱ्या कैकेयीला, आणि रिकामे राजसिंहासन.
भरताचा क्रोध आणि दुःख अपरिमित होते. त्याने कैकेयीला धिक्कारले, “तू माझी आई नाहीस, तू एक राक्षसी आहेस!”
नंतर भरताने रामाला परत आणण्याचा निर्णय घेतला. पण रामाने वचनभंग न करण्याचे ठरवले. तेव्हा भरताने रामाच्या पादुका (चप्पल) राजसिंहासनावर ठेवली आणि म्हटले, “मी केवळ तुझा प्रतिनिधी आहे. तू परत येईपर्यंत मी या पादुकांचे सेवकत्व करीन.”
अयोध्येच्या लोकांनी भरताच्या निष्ठेचा गौरव केला. तो नंदीग्रामात एका कुटीत राहू लागला आणि रामाच्या परत येण्याची वाट पाहू लागला.
source: हा मजकूर AI च्या सहाय्याने तयार करण्यात आला आहे आणि जिग्नेश गांधी यांनी त्याचे रूपांतर आणि संपादन केले आहे.